ÇOCUK KİTAPLA NASIL BULUŞTURULUR ?
Öğr. Gör. Zeynep AYDIN YILMAZ
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü
Çocuk ve Kitap
Çocuklar her gün hatta her an içinde yaşadıkları dünyayı anlamaya, keşfetmeye, onun hakkında bilgi toplamaya ve topladıkları bilgileri daha önce edindikleri bilgi ile bağdaştırmaya çalışmaktadır.Ancak duygu ve düşüncelerini ifade edebilme yeteneğinden henüz yoksundurlar. Resimli öykü kitapları çocukların kendilerini ifade etmelerinin bir aracı olarak kabul edilmektedir. Çocuğu geleceğe hazırlamak,yaşamına renk katmak için çocuğu kitapla tanıştırmak gerekir.
Çocuk Kitapla Nasıl Buluşturulur ?
Çocuk ve kitap,birbirini bütünleyen,birbirine çok yakışan ,değerli iki kelime…Çocuklara elden geldiğince okul öncesi çağlarında kitapları tanıtmak,sevdirmek yapabilecek iyiliklerin en kutsalı,en akıllıcasıdır.
Kitapla tanışan çocuklar,bir ömür boyu beraber olabilecekleri en değerli ve en yararlı arkadaşlarını artık seçmişler demektir.Bu bakımdan gelecekleri de aydınlıktır.
Çocuk okuma alışkanlığını öncelikle ailede ve okulda kazanır.Eğer aile fertleri kitaba değer veriyorsa ve düzenli olarak okuyorsa,çocuklar da belli bir zaman sonra okumaya başlayacaktır.Bu,zamanla okuma kültürüne ve davranışa dönüşecektir.
Çocuğu kitapla tanıştırmak için öncelikle çocuğun gelişim dönemleri,bu dönemlere göre ilgileri,beklentileri bilinmelidir.Anlama,algılama,yaş durumu,fiziksel,zihinsel,psikolojik gelişimi göz önünde bulundurulmalıdır.
Çocuk ve kitap ilişkisi çocuğun okuma yazmayı öğrenmesiyle başlamaz. Çocuğun kitapla tanıştığı ilk dönem 1-6 yaş arasıdır.
Kitap , çocuk için başlangıçta oyun nesnesi iken, ilerleyen dönemlerde üzerinde dinleme ve okuma etkinliklerinin gerçekleştirildiği bir iletişim aracı olacaktır. Kitabın çocuk tarafından fark edilmesini, giderek keşfedilmesini sağlamak yetişkinlerin temel görevleri arasındadır. Yetişkinler, çocukların konuşma ve her şeyi anlama dönemlerini beklemeden kitap okumaya başlamalıdırlar.
Bu süreç, zevkli ve eğlenceli olduğu kadar zorlu ve sıkıntılıdır da. Öncelikle, yaş gruplarına göre çocuğun ilgi alanlarının ve gereksinmelerin bilinmesigerekir.
Kitapla tanışma dönemini, 1-3 ve 3-6 yaş grubu çocuklar için iki kesit olarak değerlendirmek mümkündür. Bu dönemler çocuğa kitabın sevdirildiği, benimsetildiği dönemlerdir.
Süreç, kitaba dokunma ve elde tutma ile başlar, resimleri okuma, anlama ve metni okuma biçiminde gelişir.
ÇOCUKLAR İÇİN KİTAP SEÇİMİ
Zekânın en hızlı geliştiği, kişiliğin temellerinin atıldığı dönem bu dönemdir. Bu dönemde çocuk çok meraklıdır. Öğrenme isteğiyle doludur. Hep sorar.
Bu öğrenme isteği resimli kitaplarla karşılanabilir. Küçük yaşta kitapla tanışan, kendisine kitap okunan çocuk, kitaba bakarak sorular sorar. Sorduğu soruların yanıtını alan, bu yanıtlarla yeni sorular üreten çocuk okumaya karşı istekli ve ilgili olur. Kitap sevgisi kazanır.
Resimli Kitaplar
1–6 yaş arasındaki çocukların okudukları ya da kendilerine okunan kitaplara “resimli kitaplar” denir.) Resimli kitaplar çocuğun;
A. Çevreyi tanımasına.
B. Çevreyle ilişki kurmasına.
C. Çevreye karşı duyarlılığının artmasına
D. Dilinin gelişmesine
E. Algılama, yorumlama yeteneğinin gelişmesine yardımcı olur.
2–3 yaş grubu için hazırlanan kitaplar resimlidir, metinsizdir, konusuzdur. İnsanlar, hayvanlar ve eşyalar gerçekçi olarak resimde yer alır. Bunlara ABC kitapları denir. Bu kitaplar alfabenin tanıtıldığı kitaplardır
4–5 yaş grubu için hazırlanan kitaplarda resmin yanında metinde önem kazanmaya başlar. Resimli, kısa metinli kitaplar uygundur. Konuları sade, resimleri öyküyü anlatabilecek güçte olmalıdır.
6–7 yaş grubu için hazırlanan kitaplar ise kavram ve dil yönünden öncekilere göre gelişmiş öyküler olmalı, bununla birlikte metin uzun olmamalıdır.
Resimli kitaplarda karakterler insanlar, hayvanlar ve eşyalardır. Çocuk; resmin metinde geçen her şeyi anlatmasını beklediğinden resimler ait olduğu metnin yanında yer almalıdır.
Yapılan araştırmalar çocukların pastel renkli ve her bakıldığında yeni şeyler verebilen resimlere yöneldiklerini göstermektedir. Çerçevelenmiş resim ve fotoğraf ise çocuğun hayal dünyasını kısıtladığı için resimli kitaplarda pek kullanılmamaktadır
OKUL ÖNCESİ DÖNEME AİT ÇOCUK KİTAPLARININ ÖZELLİKLERİ
Biçimsel Özellikler
1. Sayfa sayısı 10–18 arasında olmalıdır.
2. Yaprakların kopmaması için dikişli olmalıdır.
3. Birinci hamur kâğıt kullanılmalıdır. (Gözü yorduğu için kuşe kâğıt kullanılmamalıdır.)
4. Satır aralarında ve sayfa kenarlarında uygun boşluklar bırakılmalıdır.
5. Kapak resmi içeriği en iyi biçimde yansıtmalıdır. Çünkü çocuğun ilgisini önce kitabın kapağı çeker.
6. Çocuk kendisi okumayacağı, okunanı dinleyeceği için harf büyüklüğünün pek önemi yoktur ama gerekirse harf büyüklüğünün 20–24 arası olması uygundur.
7. %75 resim %25 yazı olmalıdır. Kimisinde hiç yazı olmayabilir. Bu durumda çocuk hayal gücünü kullanarak resimleri yorumlayabilir onlardan bir öykü çıkarabilir.
İçerik Özellikleri
1. Kitabın sevgi ortamında geçmesi ve mutlu bitmesi gerekir.
2. Kitap çocuğa hem gerçekleri tanıtır hem de çocuğun hayal gücünü geliştirir.
3. Kitapta kahramanlar en fazla 4 tane olmalıdır.
4. Tema açık ve anlaşılır olmalı, duygu ve düşünceler çocuğun dünyasını yansıtmalıdır.
5. Konu özenle seçilmeli ve işlenmelidir.
6. Konu çocuğun yaşından yola çıkarak belirlenmelidir.
7. Kitap mutlu sonla bitmelidir.
Dil ve Anlatım Özellikleri
1. Konuşma diliyle yazılmalı ve akıcı olmalı.
2. Sesli okunacağı için metnin kulağa hoş gelen ritmik bir havası olmalı.
3. Dilbilgisi ve yazım yanlışı olmamalı.
4. Çocuğun dil ve anlatım yeteneğini geliştirici olmalı.
ÇOCUKLARIN KİTAPLARLA BULUŞTURULMASI
Çocukların kitaplarla buluşturulmasında aileye, okula ve öğretmene, okul dışında kalan resmi kurumlara düşen görevler vardır.(İbrahim Kıbrıs) Bunlar:
Aileye Düşen Görevler
Çocuğun en küçük karşı hareketi veya cevabı anlam kurmada yetişkinler tarafından değerlendirilmelidir. Burada kullanılan dilin karakteri ve iletişimin şekli önemlidir. Her şeyden önce çocukla karşılıklı etkileşim halinde okuma çalışmalarını yürütmek, çocuğun diyalog oluşturma becerisinin gelişmesine yardımcı olmaktadır.
Zaman ilerledikçe (çocuk geliştikçe) hikâye okumanın şekli ve bu okumalar yoluyla çocuğa kazandırılacak beceriler de değişmektedir. Çocuğa kitap okumak değil, aksine o kitapta kullanılan dilin karakteri ve sunulanlar çerçevesinde oluşturulacak sosyal iletişim ve etkileşim çocuğu etkilemektedir.
Okudukları kitaplar üzerinde çocukları ile karşılıklı diyaloglar oluşturan ailelerin çocukları hem daha fazla okuma başarısı göstermiş hem de okuma ile ilgili daha gelişmiş kavramlara sahip olmuşlardır .
Ailelerin okuduğu hikâyeleri dinleyen çocuklar 5 yaş civarında okuma yazmaya dair kavramlar üzerinde, 7 yaş civarında da anlamada daha başarılı olmuşlardır.
1) Evde bir dizi okuma yazma malzemesi bulundurmak
2) Evdeki kitapları çocuklara okumak.
3) Materyalleri onların kullanmasına izin vermek
4) Çocukların etkinlikleri hakkında dönüt vermek
Çocuklar, okuryazarlığın doğuşu sürecinde öncelikle aile çevresinde okuma materyallerinin bir anlam taşıdığını ve bunların değişik amaçlar için kullanıldığını tecrübe etmektedirler.
Kitaplar, okul öncesi dönemden başlayarak çocukları renk, çizgi ve sözcüklerin estetik diliyle tanıştıran, onlara anadilinin güzelliğini duyumsatan ilk araçlardır.
Çocuk kitapları, dil bilinci ve duyarlığı edindirerek edebiyat dünyasının kapısını aralar, okuma isteği ve alışkanlığı.
Oyuncaklar gibi, kitaplar da hem görsel hem de dilsel niteliği ile çocuğun oynama, eğlenme; görme, duyma, dokunma yoluyla tanıma ve bulma (keşfetme) gereksinimini karşılayan araçlardır.
-
2-4 yaşlarındaki çocuklar için, kitabın bilinen en temel işlevi, onların kavramsal gelişim sürecine ve anlama becerisine katkı sağlamasıdır. Kitaplar, bu dönemdeki çocukların öğrendikleri yeni kavramları adlandırma, bunlar arasında ilişkiler kurma gibi bilişsel süreçlerini işletir.
-
Okul öncesi dönemde bir yetişkin tarafından okunan, çocuk tarafından da resimlerine bakılan kitaplar, yetişkin (anne, baba vb.) ile çocuk arasında fiziksel ve duyuşsal bir yakınlık oluşturur
-
Çocuk, hem sevdiği bir kimseyle birliktelikten dolayı mutlu olur hem de kitabın kendisine sunduğu dilsel ve görsel olanaklarla yeni yaşantılar kazanmaya başlar. Sevdiği bir insanla zaman paylaşımına neden olan, bu paylaşıma katkı sağlayan araca ( kitaba ) karşı saygı ve sevgi oluşturmaya
-
Okuma-konuşma kurallarına ilişkin ilk deneyimleri edinmeye ve dilin inceliklerini sezmeye başlar. Resimlerde gördüğü canlıların ve nesnelerin adlarını öğrenir. Bu iletişim, çocuğun kavramsal boyutlu gelişim sürecini etkinleştirir.
-
Çocuğun ileriki yaşlarda okuma alışkanlığı becerisini edinebilmesi için, okul öncesi dönemde kitaba olan ilgi ve sevgisini oluşturmaya yönelik çabalara ailenin de bilinçli katkılar vermesi gerekir.